Stress herkennen en voorkomen
Stress is eigenlijk niets meer dan spanning en ontstaat doordat de stresshormonen adrenaline en cortisol worden aangemaakt. Wanneer de draaglast (dat wat er van je wordt gevraagd) overeenkomt met de draagkracht (dat wat je aankunt), is er sprake van gezonde stress.
Op het moment dat de draaglast groter wordt dan de draagkracht, ontstaat ongezonde stress resulterend in stressklachten. Stressklachten uiten zich op lichamelijk en psychisch vlak en in gedachten en gedrag.
Verschillende oorzaken van stress kunnen zijn werk, studie, het overlijden van een dierbare, een relatie, een (chronische) lichamelijke ziekte en/of financiële problemen.
1. Gevoeligheid voor stress
Iedereen ervaart stress anders. De manier waarop je stress ervaart, is afhankelijk van persoonlijkheid en karaktereigenschappen, je omgeving, je genetica en de mate van controle.
Karaktereigenschappen
- Optimistische mensen zijn vaak minder gevoelig voor stress dan pessimistische mensen.
- Een negatieve of weinig positieve kijk op je eigen prestaties draagt bij aan stress.
- Hypersensitiviteit, faalangst, het gevoel hebben weinig invloed te kunnen uitoefenen op je omgeving en je eigen leven en je gevoelens slecht kunnen uiten maken je gevoeliger voor stress.
- Perfectionisme, prestatiegerichtheid, competitiedruk, slecht in plannen, loyaliteit, ambitie en een groot verantwoordelijkheidsgevoel zijn risicofactoren voor stress.
- Niet ‘niets’ kunnen doen, vaak twee dingen tegelijk doen, veel van jezelf eisen en ‘moeten’, moeilijk ‘nee’ kunnen zeggen, moeilijk grenzen kunnen aangeven of voor jezelf kunnen opkomen en moeilijk steun kunnen vragen zijn stress verhogende karaktereigenschappen.
Je omgeving
- Als je in je eerste vier levensjaren wordt blootgesteld aan hevige stress, maakt dit je gevoeliger voor latere stressoren.
- Traumatische ervaringen en een instabiele omgeving maken je gevoeliger voor stressoren.
- Grote betrokkenheid bij gezin of werk, streven naar waardering van anderen verhoogt de kans op stress.
- Als je een goed sociaal leven hebt en goed kan ventileren, verlaagt dit de kans op stress.
Genetisch
- Volgens Lafortune et al. (2021) en de Richtlijn: Angst (2016): Onderbouwing (z.d.) kan een moeder met een hoge stressgevoeligheid dit in de eerste acht weken van de zwangerschap al overdragen op haar kind, resulterend in een hogere gevoeligheid voor stressoren bij het kind.
Mate van controle
- Als je graag de touwtjes in handen houdt, kun je het moeilijk vinden om zaken los te laten en bang voor het onbekende wat zorgt voor gevoeligheid voor stress.
2. Wat zijn je draagkracht en draaglast
Om je stresslevel te bepalen, is het belangrijk te weten wat je draagkracht en draaglast zijn. Je kan hier achter komen door te kijken naar verschillende factoren die bijdragen aan jouw draagkracht en -last.
De eerste is assertiviteit, het opkomen voor jezelf en het stellen van grenzen. Het zeggen wat je wilt en nodig hebt en wat je juist niet wilt.
Als tweede ontspanning, geestelijk en/of lichamelijk. Denk hierbij aan bijvoorbeeld sporten of het lezen van een goed boek, ontspanningsoefeningen of het om kunnen gaan met stilte en rust.
Nummer drie is leefgewoonten, zoals roken, drinken, nachtrust en beweging.
Als vierde factor denkgewoonten en mildheid hier in. Hoe voel je je in een situatie en hoe reageer je. Heb je gedachten als ‘ik mag geen fouten maken’ en ‘mensen in mijn omgeving moeten mij aardig vinden’.
Nummer vijf, hoe je omgaat met conflicten.
Zes is het omgaan met tijd en het indelen van tijd.
Als zevende en laatste, belastende omstandigheden. Dit zijn bijvoorbeeld schokkende gebeurtenissen of dagelijkse ergernissen die je draaglast vergroten of externe factoren waar je geen invloed op kan uitoefenen.
3. Hoe kan je stress voorkomen
Als je weet wat je draagkracht en draaglast zijn en waar je gevoeligheid voor stress ligt, kan je werken aan stressvermindering.
Dit kan je doen door de draagkracht te vergroten en/of de draaglast te verminderen.
Vaardigheden, zoals assertiviteit en conflicthantering, kan je verbeteren. Interpretatie van een situatie en de eisen die je stelt aan jezelf kan je leren om te buigen naar gedachten en verwachtingen die realistischer zijn.
Ook ongezonde leef- en werkgewoonten kan je aanpassen om deze gezonder te maken. Zo kun je gezonder eten, minderen in koffie en/of alcohol, meer bewegen en minder roken.
Daarbij kan je beter leren organiseren, minder werken en meer pauzes nemen. Goede nachtrust en ontspanning zijn hierbij ook van belang.
4. Wie je kan helpen met stress
Als je het zelf moeilijk vindt om stress te identificeren of als je niet weet hoe je je stress kan verlagen, kan je hulp zoeken.
Dit kan bij een vertrouwd persoon, zoals een vriend of familielid, maar je kan ook advies vragen bij een professional. Dit kan je eigen huisarts of een psycholoog zijn, maar ook een psychosomatische fysiotherapeut kan uitkomst bieden.
Zij kunnen je helpen eventueel aanwezige klachten te verminderen door te helpen met stressherkenning en -vermindering.
5. Bronnen
Lafortune, S., Laplante, D. P., Elgbeili, G., Li, X., Lebel, S., Dagenais, C., & King, S. (2021). Effect of Natural Disaster-Related Prenatal Maternal Stress on Child Development and Health: A Meta-Analytic Review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(16), 8332. https://doi.org/10.3390/ijerph18168332
Richtlijn: Angst (2016): Onderbouwing. (z.d.). Nederlands Centrum Jeugdgezondheid. https://www.ncj.nl/richtlijnen/alle-richtlijnen/richtlijn/?richtlijn=34&rlpag=1698#:%7E:text=Een%20moeder%20kan%20al%20in,spelen%20hierbij%20mogelijk%20een%20rol
